Lokhof: De schaduw van de tijd

Edward Hopper - Carolina morning, 1955

Een bezoek aan de tentoonstelling ‘Modern Life – Edward Hopper and His Time’ in de Kunsthal in Rotterdam (november 2009) maakte voor mij om te beginnen twee dingen duidelijk:

Het werk van Hopper steekt ver uit boven dat van zijn Amerikaanse tijdgenoten,
Een schilderij van Hopper herken je onmiddellijk als typisch Hopper.

Wat maakt zijn schilderijen zo bijzonder en herkenbaar?

    Allereerst zijn er de karakteristieke thema’s zoals een huis aan de spoorlijn, een interieur met een eenzame al dan niet naakte vrouw, de blik van een vrouw die in de verte staart.
    Daarbij zijn de schilderijen vaak opgebouwd uit terugkerende elementen: het raam of een deur waardoor we naar binnen of naar buiten kunnen kijken, het binnenvallende licht, een soms opwaaiend gordijn, een onopgemaakt bed, een jas aan een kapstok, een klok die de tijd aangeeft, een schilderij aan de muur.

   Maar het zijn niet alleen de dingen die getoond worden, maar vooral ook dat wat we niet te zien krijgen. De vrouw heeft haar blik afgewend of kijkt naar iets wat zich buiten ons gezichtsveld bevindt. We zien niet wat zij ziet, zouden graag om een hoekje willen kijken of achterom, maar kunnen onze positie niet verlaten. We blijven altijd voyeur, buitenstaander.
    In een schilderij van Hopper is het verhaal vaak afwezig, we zien slechts de sporen, het vermoeden van een verhaal dat zich aan onze waarneming onttrekt, een lege of afgewende blik, een open ruimte, die ons vragen stelt, die ons uitdaagt om zelf in te vullen.

    Tenslotte zijn er nog die ongrijpbare kwaliteiten - de verfijnde techniek, het gevoel voor compositie en voor detail, de zorgvuldig aangebrachte accenten - die hem verheffen boven zijn navolgers. Het is de magie van het oog en de hand van de meester, die je pas ten volle ervaart als je voor het schilderij zelf staat.

   Dit alles maakte het bezoek aan de Kunsthal, ook al vallen er helaas maar acht Hoppers te bewonderen, tot een bijzondere en onvergetelijke ervaring.

    In één van de schilderijen zag ik iets opmerkelijks, iets wat me een tijdje heeft beziggehouden. Het gaat om het hier onder afgebeelde schilderij. Op het eerste gezicht misschien niets bijzonders, maar zoals wel vaker, schijn bedriegt.

Seven a.m., 1948

   We zien de etalage van een winkel. De klok aan de wand vertelt ons dat het zeven uur is. Het is nog vroeg, de zon staat laag, het licht valt ver naar binnen.
    Donker struikgewas vult de linkerkant van het doek. Het is een verwijzing naar het Amerikaanse verleden, de duistere wildernis waarop de jonge beschaving is gebouwd en waarvan deze nog altijd is doordrongen. De scheiding is kunstmatig.
    Wat is het eigenlijk voor winkel? De spaarzame voorwerpen in de etalage geven geen uitsluitsel. Flessen, een portretje - wat zouden ze hier verkopen? Antiek, rariteiten, tweedehands spullen? De boekenkast lijkt helemaal leeg. Gaat deze winkel wel eens open? Is het wel een winkel? Vragen.

    De klok aan de wand geeft de tijd aan. De schaduw van de klok valt op de muur. Dan zie ik iets merkwaardigs.

   De muur wordt onderbroken door een zuil, maakt een hoek, maar de schaduw van de klok loopt gewoon door. Klopt dit wel? De schaduw hoort toch verkort te worden, zodra deze op het haaks staande stuk muur valt?
    Zie ik het verkeerd of heeft Hopper zich hier vergist? Dat laatste kun je je nauwelijks voorstellen. Is er misschien nog een derde mogelijkheid denkbaar? Het raadselachtige detail laat me niet los.

    Ja, dat moet het zijn, dacht ik later. Ik heb er zo lang naar staan kijken – wat je dan gaat zien is niet alleen de schaduw van de klok, maar ook de schaduw van de tijd, die verstreken is. Dat wilde Hopper laten zien: de tijd die nodig is om goed te kijken, om het te zien.

    Kijk rustig verder …