Zo niet, dan niet

R.B. Kitaj - If Not, Not (1976)

.

   Vreemde titel, merkwaardig schilderij ook, dit werk van de Amerikaanse kunstenaar R.B. Kitaj. Als in een collage heeft hij naar het schijnt willekeurige elementen samengevoegd, die bij nader inzien toch een logisch geheel blijken te vormen.

   Het eerste waar mijn oog op viel, was het bouwwerk op de achtergrond, waar we de poort van Auschwitz in kunnen herkennen. Dit sinistere symbool zet de toon voor het gehele werk – ook al is het een kleurrijke voorstelling, de hel is niet ver weg.

   Kitaj heeft zich bij dit werk inspireren door ‘The Waste Land’, het beroemde gedicht van T.S. Eliot over de ondergang van de beschaving en de uitzichtloosheid van het bestaan. Links onderaan het doek zien we de schrijver, voorgesteld als een kantoorklerk met bril en gehoorapparaat. Een naakte vrouw probeert hem te verleiden.

   De dichter leidt ons door het landschap en fantaseert er lustig op los. De vaak onherkenbare figuren die we tegenkomen, herinneren aan de dolende zielen in het werk van Vlaamse meesters als Bosch en Breughel.

   Ook het andere werk van Kitaj bevat tal van literaire verwijzingen en seksuele toespelingen en wordt daarbij bevolkt door randfiguren – clowns en hoeren, dronkaards en intellectuelen met in de hoofdrol de ‘Wandelende Jood’, waarmee Kitaj zich lijkt te identificeren.

   Zo wordt aan de hand van een wirwar aan moderne symbolen – archetypische brokstukken van het recente verleden, die elk op een heldere en precieze manier worden weergegeven - de versplinterde tijdgeest van de vorige eeuw weerspiegeld. Zo niet, dan niet.

.

Ronald Brooks Kitaj (1932 - 2007)

.